Yn sefyll ar arfordir prydferth Sir Benfro, mae trefi hardd Abergwaun ac Wdig gyfagos, yn denu diddordeb cynyddol y rhai sy’n chwilio am dai. 

Pentref pysgota nodweddiadol yw Abergwaun Isaf a leolir lle mae Afon Gwaun yn cwrdd â’r môr, ac ynghyd â’r brif dref lle byddwch chi’n dod o hyd i’r eglwys, siopau a datblygiadau mwy modern, ochr yn ochr â’i chyfeilldref Wdig, mae gan yr ardal hon lawer i’w gynnig. Gyda hanes hynod ddiddorol, diwydiant twristiaeth ffyniannus, siopau swynol, a chyfleusterau modern, ynghyd â gwasanaethau fferi i Iwerddon a gwasanaethau rheilffordd i Gaerdydd ac Abertawe, mae'r rhan hon o Orllewin Cymru yn lle deniadol i fyw a gweithio ynddo.

Gallwch ddarganfod mwy am fywyd yn Abergwaun ac Wdig yma, neu Cysylltwch â a byddwn yn hapus i gael sgwrs gyda chi am y dref a'r eiddo diweddaraf sydd ar werth. Gallwch hefyd ddarllen am drefi a phentrefi eraill Gorllewin Cymru a Bae Ceredigion yn ein Gwybodaeth am y Lleoliad.

Hanes

Mae hanes Abergwaun ac Wdig yn gyfoethog ac amrywiol, gyda'r dref yn dyddio'n ôl i oes y Llychlynwyr rhwng 950 a 1000 OC pan sefydlwyd fel safle masnachu Llychlynnaidd. Daw'r enw Saesneg mewn gwirionedd o Hen Norwyeg lle mae 'Fiskigaror' yn golygu ardal dal pysgod, a Fiscard oedd enw’r dref tan y 19eg ganrif.

Bu’r ardal yn dyst i nifer o frwydrau ar hyd y blynyddoedd, gan gynnwys yn 1078 pan laddwyd Rhys, mab Owain ap Edwyn gan Trahaearn ap Caradog ym Mrwydr Pwllgwdg ar Rostir Wdig.

Yn ddiweddarach, datblygodd Abergwaun Isaf i fod yn borthladd penwaig allweddol, ac yn 1779 arweiniodd ei lwyddiant at gael ei ysbeilio gan y Tywysog Du, herwlong Americanaidd. Yn dilyn yr ymosodiad hwn, adeiladwyd Caer Abergwaun i helpu i amddiffyn y dref a'i phobl.

Efallai bod Abergwaun yn fwyaf adnabyddus fel safle 'y goresgyniad olaf ar dir mawr Prydain' cymryd lle. Mae hyn yn dyddio'n ôl i 1797 pan oresgynnodd 1400 o filwyr Ffrainc yr arfordir yma, dim ond i ildio dim ond dau ddiwrnod yn ddiweddarach. 

Heddiw mae cofeb ychydig y tu allan i Abergwaun sy'n coffáu llofnodi'r Cytundeb Heddwch a ddilynodd y frwydr, yn ogystal â charreg goffa i Jemima Nicholas yn eglwys y 19eg ganrif, y dywedir iddi bod yn ffigwr allweddol yn ymladd yn erbyn y goresgynwyr. Mae hefyd dapestri hyfryd mewn arddangosfa yn Neuadd y Dref, Abergwaun sy’n darlunio stori’r goresgyniad.

Twristiaeth a Hamdden

Mae Abergwaun yn boblogaidd gyda thwristiaid am ei hanes, ei golygfeydd a'i gweithgareddau. Un o'r prif atyniadau yw'r Tapestri Goresgyniad Diwethaf. Yn debyg o ran steil i Tapestri Bayeux, mae ei hyd o 30m yn anhygoel ac fe’i gwnïwyd gan ferched lleol ym 1997 i nodi dauganmlwyddiant y digwyddiad.

Gwerth ymweld hefyd yw Caer Abergwaun, y mae gweddillion ohoni i'w gweld yn ymyl y Dref Isaf. Gweithredodd y Gaer fel rhwystr i luoedd Ffrainc ym 1797 ac arweiniodd hyn atyn nhw lanio ymhellach i lawr yr arfordir ym Mhen Strwmbwl, tra bod y milisia lleol yn paratoi ar gyfer yr ymladd.

Gallwch weld hanes cynharach fyth wrth hen gerrig Pentre Ifan, sef gweddillion beddrod Neolithig hynafol.

Ar wahân i hanes, mae lleoliad arfordirol hardd y dref yn golygu bod digon o chwaraeon dŵr a gweithgareddau i'w mwynhau, yn ogystal â bywyd gwyllt i'w ddarganfod.

Mae cymaint o ddewis ar gyfer beicwyr a’r castell yng cherddwyr gyda llwybrau ar hyd yr arfordir prydferth ac ym Mryniau’r Preseli gerllaw. Mae ffyrdd tawel a chymysgedd o lwybrau gwastad a bryniog yn golygu bod rhywbeth at ddant pawb.

Mae syrffio yn ddifyrrwch poblogaidd yma a byddwch yn gweld pobl yn mynd allan yn rheolaidd i ddal tonnau ar y penwythnosau neu ar ôl gwaith. Mae hefyd caiacio, hwylio, padlfyrddio, arfordira a mwy, gyda dewis o glybiau a darparwyr gweithgareddau yn croesawu pob oed a lefel.

Os ydych chi'n bysgotwr brwd, mae mannau pysgota gwych yn Abergwaun ac Wdig. P'un a yw'n well gennych bysgota môr neu bysgota mewn llynnoedd heddychlon, mae gan yr ardal hon ddigon o ddewis.

Dylech hefyd gadw llygad allan am y bywyd môr amrywiol sydd yma, sy’n cynnwys dolffiniaid, morloi llwyd a llamhidyddion, tra bod adar niferus hefyd yn ymgartrefu yma, gan gynnwys y Fulfran a’r Gylfinir Ewrasiaidd.

Ar gyfer selogion marchogaeth mae lu o lwybrau ceffyl hyfryd i’w harchwilio, ac os ydych chi’n chwilio am stabl marchogaeth da rhowch gynnig ar Stablau Harvard sy'n cynnig amrywiaeth o reidiau, gwersi a diwrnodau merlod.

Mae gan Abergwaun hefyd ganolfan hamdden gyda phwll nofio 25m, pwll dysgwyr i blant, ystafell ffitrwydd fodern, stiwdio ddawns a chyrtiau tennis awyr agored. 

Mae cerddoriaeth hefyd yn hynod boblogaidd yma, gydag amrywiaeth o wyliau cerdd i'w mwynhau, gan gynnwys Gŵyl Gerdd Ryngwladol Abergwaun a Gorllewin Cymru, Gwyl Werin Abergwaun ac Aberjazz.

Siopa

Efallai mai un o elfennau mwyaf deniadol Abergwaun ac Wdig yw nifer y siopau swynol, annibynnol sy'n ffynnu yma. O siopau llyfrau clyd fel Seaways a'r eitemau gwych a wnaed yn lleol yn Fishguard Artisans i duswau hardd o flodau yn The Flower Garden a'r hyfryd Sanz, mae llawer i'ch ysbrydoli.

Mae yno hefyd ddwy farchnad wythnosol – Marchnad Dydd Iau Abergwaun a gynhelir yn Neuadd y Dref rhwng 8am a 3pm bob wythnos, a Marchnad Ffermwyr Abergwaun, sydd hefyd yn digwydd yn Neuadd y Dref bob dydd Sadwrn o 9am tan 1pm.

Ar gyfer siopagroser, mae gan y dref Tesco Express yn Wdig, yn ogystal ag Archfarchnad CK a siop Co-op Food yn y brif dref. Byddwch hefyd yn dod o hyd i The Gourmet Pig Deli ar gyfer amrywiaeth o gynhyrchion bwyd unigryw, mae Cwmni Bragu Bluestone ar gyfer cwrw crefft lleol, Cig Cwm Gwaun ar gyfer cynhyrchion cig ffres, a'r anhygoel 7 Sins am drît bach!

Mae yno hefyd ddwy Swyddfa Bost – un yn y brif dref ac un yn Wdig.

Bwyta ac Yfed

Gyda chymaint o siopau bwyd gwych yma, nid yw'n syndod bod dewis gwych o gaffis, bwytai, tafarndai a siopau tecawê. O bysgod a sglodion traddodiadol i fwyd Indiaidd blasus, prydau Tsieineaidd ac Eidalaidd mae rhywbeth at ddant pawb.

Am bysgod a sglodion gwych a hufen iâ ceisiwch Hooked @31 ar West Street, tra bod The Gourmet Pig yn cynnig byrbrydau blasus fel Welsh rarebit ac amrywiaeth o goffi. Mae The Shack, caffi gwych a leolir ar bwys y môr, hefyd yn werth ymweld, gyda hufen iâ anhygoel, ffyn waffl a mwy, tra bod caffis eraill yn cynnwys Cresswell’s Café , Popty Café sy'n gwneud byrgyrs gourmet, a'r Red Onion Garden Cafe lle gallwch chi flasu rai o'u cacennau anhygoel.

Os ydych chi'n chwilio am fwyty yna ceisiwch The Royal Oak, a leolir yng nghanol Abergwaun. Mae'r fwydlen yma yn cynnwys seigiau fel porc bol wedi'i rostio, sgwid halen a phupur ac mae bwydlen i blant. Mae opsiynau eraill yn cynnwys Hot Chilli Indian Restaurant & Takeaway, JT Abergwaun Hotel, tafarn y Rose and Crown yn Wdig, a Peppers ar West Street sy’n gweini cig oen blasus wedi’i bobi â chwmin, peli cig Pwylaidd, tarten Bakewell a mwy.  

Mae gan y dref ddewis da o fariau a thafarndai i chi eu darganfod hefyd!

Gofal Iechyd

Lleolir Canolfan Iechyd Abergwaun ar Ropewalk yn Abergwaun ac mae ar agor o ddydd Llun i ddydd Gwener rhwng 8.30am a 12.30pm, ac o 1pm i 6pm. Mae sawl meddyg a nyrs yn gweithio yma, yn ogystal â fferyllydd, ac mae'r practis yn darparu ystod o wasanaethau gan gynnwys ymwelydd iechyd, nyrs gymunedol a bydwraig.

Ar gyfer gofal deintyddol, mae dewis o ddwy ddeintyddfa - Deintyddfa y Wesh yn ogystal â Deintyddfa Vergam, tra ar gyfer gofal llygaid, mae Michael N Charlton Optometrists.

Mae dwy fferyllfa hefyd – Fferyllfa Boots ar Sgwâr y Farchnad yn Abergwaun, yn ogystal â Myrtle Pharmacy ar Sgwâr Wdig.

Os oes gennych anifail anwes mae dwy filfeddyg yn y dref - The Oak Veterinary Group ar Feidr Castell a Fishguard Veterinary Services yn Nhrem y Mor. 

Ysgolion

Os oes gennych chi blant oed ysgol gynradd, mae dau opsiwn – Ysgol Gynradd Gatholig yr Enw Sanctaidd neu Ysgol Glannau Gwaun, y ddwy yn cynnig dechrau croesawgar i feddyliau ifainc.

Ar gyfer addysg uwchradd, mae gan y dref ei hysgol uwchradd ei hun - Ysgol Bro Gwaun, sydd ag enw da ac sydd hefyd yn darparu amrywiaeth o glybiau megis chwaraeon, TG, cerddoriaeth ac amaethyddiaeth. 

Ar gyfer addysg bellach edrychwch ar Coleg Sir Benfro yn Hwlffordd, tua haner awr o Abergwaun. Gan gynnig dewisiadau addysg ychwanegol i ymadawyr ysgol ac oedolion, yn ogystal â rhaglenni prentisiaeth, mae’r coleg yn cynnig popeth o ofal anifeiliaid i waith brics a busnes.

Cludiant

Mae gwasanaethau rheilffordd yn rhedeg o orsaf Harbwr Abergwaun i Abertawe a Chaerdydd, gan ei gwneud hi'n hawdd cyrraedd y dinasoedd mwy hyn a theithio ymlaen i weddill y DU. Gallwch ddarganfod mwy am yr amseroedd yma.

Mae yna hefyd wasanaeth fferi rheolaidd i Rosslare yn Iwerddon gyda Stena Line os ydych chi eisiau archwilio ychydig ymhellach i ffwrdd.

Ar gyfer cludiant o ddydd i ddydd, mae bysiau yn cysylltu gwahanol ardaloedd Abergwaun ac Wdig, ac yn darparu gwasanaethau i'r pentrefi cyfagos. Gallwch ddarllen mwy am yr ystod lawn o wasanaethau bysiau ar Wefan Cyngor Sir Benfro. 

Darganfod mwy

Os hoffech chi ddarganfod mwy am fywyd yn Abergwaun ac Wdig os gwelwch yn dda Cysylltwch â ni. Gallwch ein ffonio ar 01239 562 500 i drafod symud i Abergwaun neu unrhyw un o drefi a phentrefi eraill Gorllewin Cymru. I’ch helpu i gynllunio’ch symudiad ymhellach gallwch hefyd edrych ar y gwefannau eraill hyn – 

• Pethau i'w gwneud - Cliciwch Yma
• Trafnidiaeth - Cliciwch Yma
• 48 Awr yn Abergwaun – Cliciwch Yma
• Rheoli eiddo a gosod eiddo - Cliciwch Yma