Darganfod Cenarth ac Abercych - Eiddo Bae Ceredigion

If you’re considering a move to rural West Wales, the popular villages of Cenarth and Aberych are well worth exploring. Saif Nghenarth wrth ymyl Afon Teifi ac yn bentref pot mêl, sy'n boblogaidd gyda phobl leol a thwristiaid am ei Raeadr Cenarth enwog. Gall Abercych olrhain ei hanes yn ôl i'r hen amser ac mae'n eistedd yn nyffryn tlws Y Cych.

Mae'r ddau yn agos i dref hanesyddol Yng Nghastell Newydd Emlyn,, gyda’i siopau, bwytai ac amwynderau, ac yn cynnig popeth sydd ei angen arnoch i fwynhau bywyd cefn gwlad, gan gynnwys tafarndai lleol!

Ychydig ymhellach i ffwrdd, mae tref farchnad swynol Aberteifi yn cynnig cyfleusterau ychwanegol i drigolion ac yn ychwanegu at boblogrwydd yr ardal hon.

Gallwch siarad â ni unrhyw bryd i drafod symud i Orllewin Cymru. Rydyn ni wedi byw yma ar hyd ein hoes ac yn hapus i gynnig cyngor a mewnwelediad. Gallwch hefyd ddarllen mwy am drefi a phentrefi eraill Gorllewin Cymru yn ein Gwybodaeth am y Lleoliad.

Hanes

Mae gan Genarth hanes hir, gyda'r pentref wedi'i ganoli o amgylch y bont hardd o'r 18fed ganrif, a adeiladwyd yn 1787 gan William Edwards. Disodlodd groesfan afon o'r 12fed ganrif, ac fe'i cynlluniwyd gyda chyfres o dyllau i leihau'r pwysau.

Yn ogystal â Rhaeadr Cenarth, mae’r pentref hefyd yn enwog ledled y byd fel cartref y cwrwgl, math anarferol o gwch gwaelod gwastad heb gilbren, a ddefnyddiwyd ers yr Oes Efydd ac sy’n dal i gael ei ddefnyddio heddiw ar Afon Teifi ac mewn mannau eraill. Yn y Ganolfan Gwrwgl Genedlaethol gallwch ddarganfod hanes hynod ddiddorol y cychod hyn a hyd yn oed eistedd mewn un! Mae yna hefyd felin flawd o'r 17eg ganrif yma a gallwch ddarganfod mwy am botsio - roedd pobl leol yn arfer potsio'r eog o'r afon. Ar ochr ddeheuol yr afon fe welwch Ffynnon Sanctaidd hynafol Sant Llawddog, sydd bellach yn cael ei hamddiffyn gan dŷ ffynnon modern.

Mae gan Genarth yr eglwys bert Eglwys Sant Llawddog, a godwyd yn 1872 ac yn cymryd lle adeilad cynharach, ac ar dir yr eglwys saif carreg gerfiedig hynafol – Carreg Gellidywyll, yn dyddio’n ôl i’r 5ed neu’r 6ed ganrif.

Tra nad yw hanes Abercych efallai mor amrywiol ac adnabyddus â Chenarth, mae gan y pentref hwn hanes hynafol gydag efail wedi'i gofnodi fel yr anheddiad cynharaf, yn ogystal â melin ŷd wedi'i phweru gan ddŵr wedi'i nodi ar fap yn ôl yn 1890. Ystyr yr enw Abercych yw ' ceg Afon Cych', sy'n cyfeirio at le mae Afon Cych fach yn ymuno ag Afon Teifi fwy. Mewn llên gwerin dywedir hefyd fod y Cych yn gysylltiedig â theyrnas Annwn yn chwedl Pwyll Pendefig Dyfed, a cheir llu o chwedlau am natur hudolus yr afon a'r dyffryn.

Twristiaeth a Hamdden

Mae Cenarth yn bentref Cymreig dymunol, yn boblogaidd gyda phobl leol a thwristiaid ac yn enwog am Raeadr hardd Cenarth, sy'n denu cannoedd o ymwelwyr i wylio'r eog yn neidio bob hydref. Hefyd yng Nghenarth y mae'r Canolfan Genedlaethol y Cwrwgl, lle gallwch ddarganfod hanes y cychod hynafol hyn a gweld y casgliad o wledydd fel Fietnam ac Irac.

Mae Cenarth ac Abercych hefyd yn daith fer o arfordir prydferth Cymru o amgylch Bae Ceredigion. Yma gallwch fwynhau nifer o draethau fel Aberporth, (tua 20 munud o Genarth ac Abercych), Traeth Penbryn (tua 20 munud o Genarth/27 munud o Abercych) a Traeth Tresaith (tua 20 munud o Genarth ac Abercych). Gyda thywod euraidd a dyfroedd glân, mae traethau Bae Ceredigion yn boblogaidd iawn gyda phobl leol ac ymwelwyr. Peidiwch ag anghofio cadw llygad allan am y bywyd gwyllt anhygoel sy'n gwneud eu cartrefi yn y dyfroedd glân yma - dolffiniaid, morloi a llawer o fathau o bysgod.

Nid yw’n syndod bod chwaraeon dŵr hefyd yn boblogaidd iawn yn y rhan hon o Orllewin Cymru. syrffio ar gael ar lawer o'r traethau, gan gynnwys gwersi syrffio, a bydd llawer o bobl yn gwneud y daith fer i'r arfordir ar ôl gwaith neu ar benwythnosau i ddal rhai tonnau. Ymhlith y chwaraeon dŵr eraill sydd ar gael mae sgïo dŵr, hwylfyrddio, barcudfyrddio a hwylio – yn Traeth Tresaith gallwch ymuno â Tresaith Mariners – clwb hwylio dingis a chatamaranau.

Os ydych yn hoff o gerdded, seiclo neu farchogaeth wedyn bydd cefn gwlad o amgylch Cenarth ac Abercych yn apelio’n fawr. Mae yna lu o draciau, llwybrau a llwybrau ceffylau i'w harchwilio wrth fynd i'r arfordir a gallwch gerdded rhannau o'r llwybr enwog. Llwybr Arfordir Ceredigion,, sy'n rhedeg 60 milltir o Aberteifi yn y de i Ynyslas yn y gogledd.

Ymhlith yr atyniadau eraill i'w darganfod yn yr ardal hon mae pysgota ar Afon Teifi; Teifi Valley Railway, rheilffordd gul gyda reidiau ar injan stêm; tra yng Yng Nghastell Newydd Emlyn, Mae 'na ganolfan hamdden, gyda phwll nofio, cyrtiau sboncen, trac athletau a thenis bwrdd.

Siopa

Naill ai yn neu o gwmpas Cenarth fe welwch ychydig o siopau lleol, yn enwedig yng Nghenarth, sy'n denu llawer o dwristiaid.

Ar gyfer siopa groser yng Nghenarth, mae Nisa Local, sydd ar agor saith diwrnod yr wythnos. Mae yna hefyd siop Salmon Leap, sy'n gwerthu amrywiaeth o eitemau hyfryd sy'n gwneud anrhegion gwych.

Gerllaw mae'r arobryn Caws Cenarth. Wedi’i sefydlu ym 1987 gan Gwynfor a Thelma Adams mae’r cwmni caws crefftus gwych hwn bellach yn cael ei redeg gan ei fab Carwyn a gellir prynu nwyddau naill ai yn eu siop ar fferm Cenarth, neu ar-lein.

Tra nad oes gan Abercych siop yn y pentref, dyma gartref Daioni Organig sy'n cynhyrchu llaeth a chynhyrchion llaeth, y gallech fod wedi'u gweld ar y silffoedd mewn siopau fel M&S.

Am ddewis ehangach o siopau, bydd trigolion yma yn dewis mynd i Gastell Newydd Emlyn neu Aberteifi. Yng Nghastell Newydd Emlyn mae dewis da o siopau annibynnol fel y Soap Shack, sy'n gwerthu sebonau wedi'u gwneud â llaw a bomiau bath, yr enwog Cardigan Bay Brownies, yn ogystal â siopau dillad, siopau anrhegion, a siopau bwyd, sydd yn aml yn gwerthu cynnyrch lleol fel cigoedd a llysiau. Mae Swyddfa Bost yn y dref hefyd, a siop Co-op Food.

Yn Aberteifi (tua 15 munud i ffwrdd) mae archfarchnadoedd cadwyn mawr fel Tesco, Aldi a Spar, yn ogystal â llawer o siopau annibynnol a Marchnad Neuadd y Dref l mewn adeilad rhestredig Gradd II, sydd â dros 50 o stondinau arbenigol. Yn Aberteifi hefyd mae canghennau Lloyds, Barclays a HSBC.

Bwyta ac Yfed

Os ydych chi wrth eich bodd yn bwyta allan neu'n ymweld â thafarn leol fe welwch ddigonedd o ddewis yn y rhan hon o Orllewin Cymru.

Yng Nghenarth mae Three Horseshoes Inn & Steakhouse, gwych, sy'n gweini stêcs anhygoel, pysgod a seigiau llysieuol. Mae yno hefyd Dafarn y White Hart, sy'n cynnig bwydlen tafarn draddodiadol gan gynnwys opsiynau llysieuol a phlant. I gael sgwrs gyda ffrindiau, rhowch gynnig ar ystafelloedd te Tŷ Te, sydd â chacennau cartref blasus.

Yn Abercych mae'r Y Nag's Headhyfryd, sy'n gweini seigiau gan gynnwys cig oen lleol, pysgod a sglodion, byrgyrs a phasta, yn ogystal â chynnig llety os ydych chi'n dod i'r ardal i chwilio am dŷ. Mae yno hefyd y dafarn draddodiadol Penrhiw Inn, sydd â dewis da o gwrw.

Ewch i Yng Nghastell Newydd Emlyn, a bydd gennych fwy o ddewis o gaffis, bwytai a thafarndai. Ceisiwch Y Cwtch Coffi ar gyfer coffi blasus a chacennau cartref neu Brasserie Harrison, gyda'i ardd ar lan yr afon wrth ymyl Afon Teifi – mae ar agor fel caffi yn y dydd a bwyty stêc gyda'r nos.

Ar gyfer tafarndai lleol yng Nghastell Newydd Emlyn ceisiwch Y Sgwar or The Three Compasses – ac mae ganddi siopau cludfwyd fel Flames Kebab Shop a'r Bwyty Indiaidd Moonlight.

Gofal Iechyd

Mae'r practis meddyg teulu agosaf at Genarth ac Abercych yng Nghastellnewydd Emlyn – y Meddygfa Emlyn ar agor o ddydd Llun i ddydd Gwener rhwng 8am a 6.30pm ac yn cynnig cymorthfeydd bore a phrynhawn, yn ogystal â chlinigau arbenigol fel cyn-geni ac asthma.

Mae gan Gastell Newydd Emlyn hefyd ddewis o ddau bractis deintyddol i ddewis ohonynt – Gofal Deintyddol Emlyn, a leolir ar Lôn yr Eglwys, a Teifi Dental Centre yn Sgwâr Emlyn, yn ogystal â dwy fferyllfa – Fferyllfa Boots a Fferyllfa’r Bont.

Os oes gennych anifeiliaid, yna bydd practis milfeddygol Castle House yng Nghastell Newydd Emlyn ar agor o ddydd Llun i ddydd Gwener rhwng 8.30am a 5.30pm, ac ar ddydd Sadwrn o 9am i 1pm.

Yn olaf, mae ceiropractydd rhagorol yr ydym wedi'i ddefnyddio ac y byddem yn ei argymell ym Mlaenporth - West Wales Chiropractors – tua 5.5 milltir o Genarth a 7.5 milltir o Abercych.

Ysgolion

Mae gan Genarth ei hysgol gynradd ei hun - Ysgol Cenarth, sy’n ysgol boblogaidd ac sy’n croesawu disgyblion o Genarth, Abercych a’r ardaloedd cyfagos. Mae Abercych 2.5 milltir yn unig o Genarth.

Yn Aber-porth, tua 9 i 10 milltir o’r pentrefi hyn, mae ysgol ragorol ar gyfer plant hyd at 11 oed ag anawsterau dysgu difrifol neu awtistiaeth – Canolfan y Don.

Mae addysg uwchradd ar gael yng Nghastell Newydd Emlyn yn Ysgol Gyfun Emlyn, sydd ag enw da.

Ar gyfer pobl ifanc yn eu harddegau ac oedolion hyn, mae yna hefyd ddewis o addysg bellach, astudio ar-lein a phrentisiaethau ar gael yn y Coleg Ceredigion yn Aberteifi. Mae'r coleg wedi datblygu dros y blynyddoedd i gynnig ystod eang o gyrsiau academaidd ac ymarferol, gan gynnwys astudio rhan-amser os ydych am gyfuno gweithio ag addysg bellach.

Fel arall, mae gan Prifysgol Aberystwyth, yn un o brifysgolion mwyaf adnabyddus y DU ac ychydig dros awr o Genarth ac Abercych. Gallwch ddod o hyd i brosbectws diweddaraf y Brifysgol ar y wefan (ar gael yn Gymraeg a Saesneg), ac mae dewis o gyrsiau israddedig, ôl-raddedig a dysgu gydol oes ar gael.

Cludiant

Os ydych eisoes yn byw yng Ngorllewin Cymru, byddwch yn gwybod bod car yn hanfodol i'ch helpu i gael mynediad i'r holl weithgareddau ac amwynderau sydd ar gael yn yr ardal. Os ydych chi'n ystyried symud i'r ardal, mae hyn yn rhywbeth i'w ystyried. Er bod gwasanaethau bws amrywiol yn y rhanbarth, efallai nad ydynt mor rheolaidd ag sydd eu hangen arnoch ac nid oes gwasanaeth trên. Gallwch wirio llwybrau ac amseroedd bysiau trwy ddefnyddio hwn cynlluniwr taith hwn.